O ile uzyskanie rozwodu cywilnego wiąże się z rozwiązaniem sankcjonowanego prawem świeckim związku małżeńskiego, o tyle małżeństwo kościelne, zawarte ważnie i dopełnione, nie może zostać „zakończone” przez sądowniczą władzę kościelną bez względu na okoliczności. W pewnych opisanych przez Kodeks prawa kanonicznego przypadkach Kościół może jednak uznać dane małżeństwo za nieważne. Mowa o procedurze dotyczącej stwierdzenia nieważności małżeństwa, zwanej potocznie rozwodem kościelnym.
O tym, jak tzw. rozwód kościelny uzyskać i jakie mogą być powody wszczęcia kanonicznego procesu małżeńskiego, piszą specjaliści z kancelarii LexForm. Jak zatem uzyskać rozwód kościelny (stwierdzenie nieważności małżeństwa)?
Złożenie skargi powodowej
Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa może zostać wszczęty przez Sąd Biskupi po złożeniu przez jedno ze współmałżonków odpowiednio zredagowanej skargi powodowej. Należy mieć na uwadze, że dokument ten, czyli skarga powodowa o stwierdzenie nieważności małżeństwa, nie powinien być (przynajmniej nie jedynie) zapisem rozpadu więzi małżeńskiej. Musi on opierać się na prawnej argumentacji, po zapoznaniu się z którą trybunał uzna za zasadne rozpoczęcie procesu. Jako adekwatne tytuły prawne powinniśmy rozumieć w tym przypadku tzw. przeszkody zrywające (o nich piszemy dalej), które wskazują na to, że dane małżeństwo kościelne nie może być uznawane za ważne. Zważywszy na fakt, że przygotowanie skargi powodowej może okazać się zadaniem niezwykle wymagającym dla osoby nieobeznanej z przepisami prawa kościelnego, skorzystanie ze wsparcia merytorycznego kogoś, kto wie, „jak dostać rozwód kościelny”, w znaczący sposób zwiększa szansę na przyjęcie wniosku przez Sąd Biskupi.
Proces małżeński zwyczajny
Wszczęty przez sąd kościelny proces zwyczajny – najczęstszy z procesów dotyczących stwierdzenia nieważności małżeństwa – składa się z następujących etapów:
1. zawiązanie sporu;
2. postępowanie dowodowego;
3. publikacja akt procesowych i wystąpienie obrony;
4. wystąpienie obrońcy węzła małżeńskiego (urzędnika broniącego ważności małżeństwa);
5. ogłoszenie wyroku.
Po uznaniu przez sąd kościelny małżeństwa za nieważne od samego początku strony mają możliwość wstąpienia w związek małżeński z innymi osobami. Jaka jednak może być rola adwokata w całym procesie? Każdy prawnik posiadający niezbędną wiedzę w zakresie prawa kanonicznego może służyć klientowi wsparciem merytorycznym na wszystkich etapach postępowania. Oprócz wspomnianego już doradztwa dotyczącego sporządzenia skargi może także m.in. pomóc stronom w doborze świadków, którzy zostaną przesłuchani w trakcie postępowania dowodowego. Adwokat kościelny natomiast, posiadający zgodę biskupa na pełnienie tej szczególnej funkcji, jest w stanie reprezentować klientów podczas postępowania sądowego.
Proces małżeński skrócony
Zgodnie z reformą papieża Franciszka, procesy dotyczące stwierdzenia nieważności małżeństwa, które zostają wszczęte w sytuacji, gdy nie ma wątpliwości co do wystąpienia jednej z przeszkód zrywających, mogą odbyć się w specjalnym trybie przyspieszonym. Jednoosobowy trybunał jest w stanie orzec o nieważności małżeństwa nawet w 45 dni. Warto pamiętać, że z kolei proces zwyczajny może potrwać aż 5 lat. Dla osób zastanawiających się, „jak dostać rozwód kościelny” w trybie przyspieszonym, niezwykle cenna może okazać się pomoc adwokata – to od odpowiedniego sformułowania skargi zależy bowiem, czy biskup postanowi skorzystać z trybu skróconego.
Rozwód kościelny – powody
Warunkiem koniecznym do uznania danego małżeństwa za nieważne jest wystąpienie jednej (lub kilku) z przeszkód zrywających. Mogą one dotyczyć zarówno samych współmałżonków, jak i formy zawarcia małżeństwa czy zgody małżeńskiej. Jeśli zatem mowa o tytułach prawnych umożliwiających uzyskanie tzw. rozwodu kościelnego – przesłanki wyszczególnione przez Kodeks prawa kanonicznego to:
1. młodociany wiek jednego ze współmałżonków (mężczyzna nie ukończył 16. roku życia lub kobieta 14. roku życia);
2. niezdolność małżeńska (niezdolność jednego ze współmałżonków do dopełnienia małżeństwa);
3. istniejący obecnie węzeł małżeński (jedno ze współmałżonków jest w związku małżeńskim z kimś innym);
4. różność religii współmałżonków (tylko jedno z nich zostało ochrzczone);
5. przyjęcie święceń przez jedno ze współmałżonków;
6. złożenie przez jedno ze współmałżonków ślubu czystości;
7. uprowadzenie jednego ze współmałżonków i zmuszenie go przez partnera do zawarcia ślubu;
8. małżonkobójstwo (zabójstwo współmałżonka partnera bądź partnerki, z którym lub którą dana osoba pragnie wstąpić w związek małżeński, a także zabójstwo swego współmałżonka w celu przerwania węzła małżeńskiego);
9. pokrewieństwo współmałżonków (w każdym przypadku w linii prostej; w linii bocznej do czwartego stopnia włącznie);
10. powinowactwo małżonków (w linii prostej);
11. naruszenie norm przyzwoitości publicznej (dana osoba zawarła małżeństwo z córką, synem lub rodzicem konkubenta lub konkubiny);
12. pokrewieństwo prawne współmałżonków (w linii prostej; do drugiego stopnia linii bocznej włącznie).
Rozwód kościelny – przesłanki dotyczące zgody małżeńskiej
Prawne przesłanki do uzyskania rozwodu kościelnego mogą dotyczyć także, jak już wspominaliśmy, zgody małżeńskiej, czyli aktu woli, którym mężczyzna i kobieta postanawiają stworzyć nierozerwalny związek. Ze względu na powyższe powodem udzielenia rozwodu kościelnego może być m.in.:
● niewiedza jednego ze współmałżonków dotycząca znaczenia instytucji małżeństwa kościelnego;
● niedojrzałość psychiczna jednej ze stron;
● zaburzenia psychiczne jednego ze współmałżonków;
● niezdolność do dopełnienia małżeńskich obowiązków przez jedną ze stron (także z powodu uzależnienia);
● błąd co do osoby, z którą dana osoba zawarła małżeństwo;
● zawarcie małżeństwa w sytuacji, gdy jedno ze współmałżonków zostało do niego zmuszone;
● symulacja zgody małżeńskiej przez jedną ze stron.
Z roku na rok rośnie liczba osób, które decydują się na proces małżeński. Pamiętajmy jednak, że mimo znacznego usprawnienia procedury sądowej przez papieża Franciszka, wszczęcie procesu wymaga od stron szerokiego rozeznania w materii prawa kościelnego. Gdy zatem chodzi o profesjonalne doradztwo dotyczące tzw. rozwodu kościelnego – jak go uzyskać i – na wiele pytań odpowiedzą prawnicy reprezentujący kancelarię LexForm, eksperci w dziedzinie prawa wyznaniowego i kanonicznego.
