Władza rodzicielska to nie tylko prawa związane z dzieckiem, ale przede wszystkim obowiązki. Nie zawsze jednak jest tak, że każdy z rodziców zachowuje się wobec dziecka należycie. Niekiedy dochodzi do licznych zaniedbań. Sąd może wtedy wydać orzeczenie o pozbawieniu tego rodzica władzy rodzicielskiej.
Ogólnie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej – kiedy i jak następuje?
Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym (KRO) Sąd opiekuńczy pozbawia władzy rodzicielskiej rodziców lub jednego z rodziców w następujących sytuacjach:
- gdy z powodu trwałej przeszkody władza rodzicielska nie może być wykonywana,
- gdy rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej,
- gdy rodzice w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka.
Dodatkowo Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, gdy mimo udzielonej pomocy, nadal istnieją przyczyny do umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej czy domu dziecka. W szczególności ma to miejsce wtedy, gdy rodzice nie interesują się trwale dzieckiem.
Trzeba dodać, że Sąd może orzec – zgodnie z KRO – o pozbawieniu władzy rodzicielskiej także w wyroku rozwodowym, orzekającym separację czy unieważnienie małżeństwa. Ponadto, jeśli przyczyny, które legły u podstaw pozbawienia władzy rodzicielskiej, ustaną, to Sąd może tę władzę rodzicom przywrócić.
Warto przyjrzeć się temu, jakie stany faktyczne mogą być podstawą do pozbawienia władzy rodzicielskiej.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej – przesłanki
Jeśli chodzi o trwałą przeszkodę w wykonywaniu tej władzy, to może to być np. osadzenie w zakładzie karnym na tak długi czas, że odbywanie tej kary nie zakończy się przed ukończeniem przez dziecko 18-stu lat, czy przewlekła, nieuleczalna choroba, która uniemożliwia wykonywanie władzy rodzicielskiej. Nadmieńmy, że w pojęciu trwała przeszkoda nie mieści się co do zasady pobyt rodzica za granicą.
Jakie są inne przesłanki? Jeśli chodzi o nadużywanie władzy rodzicielskiej, to wskazać należy tu przede wszystkim wpajanie małoletniemu zasad niemoralnych, zmuszanie dziecka do pracy, która jest dla niego nieodpowiednia czy zwłaszcza rozpijanie dziecka. Z kolei zaniedbywanie obowiązków rodzicielskich to np. nie płacenie alimentów na dziecko.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej a orzecznictwo
Poświęcając niniejszy artykuł takiej ważnej materii, należy niewątpliwie odnieść się w większym stopniu do praktyki. Pozbawienie władzy rodzicielskiej – orzeczenia w tej kwestii powinny więc być w pełni obowiązkowe w zakresie zapoznania się co do tego, czego można się spodziewać w ramach postępowania sądowego. Określają one też w pewien sposób przesłanki tytułowej materii.
Innymi słowy, warto w tym miejscu przyjrzeć się temu, jak kwestia pozbawienia władzy rodzicielskiej wygląda w orzecznictwie:
- Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 maja 2000 roku (sygn. akt III CKN 775/00) wskazał, że przesłanki do pozbawienia władzy rodzicielskiej zgodnie z orzecznictwem istnieją, gdy rodzic prowadzi pasożytniczy tryb życia, nadużywa alkoholu czy zostaje skazany na karę długoletniego pozbawienia wolności,
- Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 12 stycznia 2000 roku (sygn. akt III CKN 834/99) stanął na stanowisku, że wystarczające do pozbawienia władzy rodzicielskiej jest nadużywanie alkoholu, prowadzenie przestępczego życia, a także uchylanie się do alimentów,
- Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 17 listopada 1998 roku (sygn. akt II CKN 893/97) określił, że uzasadnia pozbawienie władzy rodzicielskiej zabójstwo matki dziecka przez jego ojca, który ma negatywne cechy osobowości,
- Sąd Najwyższy w orzeczeniu w postaci postanowienia z dnia 08 lutego 1974 roku (sygn. akt III CRN 346/73) wskazał, że nie ma podstaw do pozbawienia władzy rodzicielskiej ojca, który biorąc pod uwagę uczucia do dziecka, nie zgadza się na przysposobienie tego dziecka przez obecnego męża matki dziecka – nie uchybia to oczywiście jego kontaktom z tym dzieckiem,
- Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 października 1970 roku (sygn. akt III CRN 181/70) przedstawił stanowisko, że są podstawy do pozbawienia władzy rodzicielskiej ojca dziecka, który wbrew woli matki tego dziecka, zatrzymuje dziecko na stałe w obcym kraju i pozbawia to dziecko naturalnego środowiska rodzinnego i opieki matki, a także wychowania wspólnie z rodzeństwem,
- Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 czerwca 1997 roku (sygn. akt III CKN 122/97) wskazał, że zaniedbania obowiązków rodzicielskich muszą być poważne lub mogą być mniejszej wagi, jednak muszą być nacechowane niepoprawnością, uporczywością i złą wolą.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej – skutki
W ramach podsumowania należy również zwrócić uwagę na skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej. Taka sytuacja nie powoduje bowiem zerwania wszystkich więzi między takim rodzicem, czy rodzicami a dzieckiem. Nadal bowiem takie osoby mają prawo do utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Istnieje także obowiązek alimentacyjny rodziców wobec takiego dziecka. Takie dziecko również dziedziczy po rodzicach.
